Meryl Streep – 'báu vật điện ảnh'

Hôm 14/5, minh tinh nhận Cành Cọ Vàng danh dự ở lễ khai mạc Liên hoan phim Cannes 2024. Người trao giải cho Meryl Streep – ngôi sao người Pháp Juliette Binoche – gọi bà là “báu vật quốc tế” khi liệt kê nhiều vai diễn nổi bật của bà, từ Sophie’s Choice (1982) cho đến Julie & Julia (2009). “Bà đã thay đổi cách chúng ta nhìn về điện ảnh”, Binoche nói.

Theo sách tiểu sử Meryl Streep: Anatomy of an Actor (2014) của tác giả Karina Longworth, Streep có xuất phát điểm là diễn viên kịch nói. Bà sinh ra trong gia đình có mẹ – bà Mary Wilkinson – là họa sĩ và biên tập viên mỹ thuật. Từ nhỏ, Streep sớm bộc lộ năng khiếu nghệ thuật, có thể bắt chước giọng nói và ghi nhớ lời thoại. Bà luyện giọng từ năm 12 tuổi và tham gia diễn xuất ở trường trung học, gây chú ý trong vở kịch Miss Julie tại trường Vassar College. Giáo sư kịch nghệ ở trường Vassar – Clinton J. Atkinson – nhớ lại: “Tôi không nghĩ có ai từng dạy diễn xuất cho Meryl. Cô ấy đã tự học”.

Sau khi tốt nghiệp Vassar College, Streep học Thạc sĩ nghệ thuật (MFA) tại trường Sân khấu kịch Yale. Bà làm nhân viên phục vụ để trang trải học phí, đồng thời xuất hiện trong hơn chục tác phẩm sân khấu. Có thời điểm, nghệ sĩ làm việc quá sức, khiến bệnh loét dạ dày trở nặng. Lần đó, Streep tính đến việc từ bỏ diễn xuất và chuyển sang học luật, nhưng niềm đam mê nghệ thuật đã giữ chân bà. Diễn viên nhận bằng MFA về kịch nghệ tại Yale vào năm 1975. Sáu năm sau, bà nhận bằng Tiến sĩ nghệ thuật danh dự Đại học Dartmouth.

Suốt gần năm thập niên, Meryl Streep luôn được đánh giá như biểu tượng điện ảnh toàn cầu. Năm 1977, sau vài năm đóng kịch Broadway, Streep có vai diễn đầu tay trong phim Julia (1977) của đạo diễn Fred Zinnemann, xuất hiện vài phân cảnh.

Dù tác phẩm đưa Streep trở thành ngôi sao, bà từng nói hối hận khi xuất hiện trong dự án. “Tôi có một bộ tóc giả thật sự tệ, êkíp lấy lời từ cảnh tôi quay với Jane Fonda và nhét chúng vào miệng tôi trong một cảnh khác. Tôi phạm sai lầm khủng khiếp. Tôi ghét công việc này”, Streep kể trong sách Meryl Streep: Anatomy of an Actor.

Bước ngoặt đến với nghệ sĩ khi tài tử Robert De Niro gặp Streep trong giai đoạn đóng vở The Cherry Orchard, gợi ý bà vào vai Linda trong phim chiến tranh The Deer Hunter (1978). Nhân vật đính hôn Nick (Christopher Walken) nhưng lại yêu người bạn thân Michael (Robert De Niro).

Màn trình diễn được giới chuyên môn nhận xét tích cực. Trang Film Experience nhận xét sự dịu dàng của Streep giúp cân bằng không khí nam tính, mạnh mẽ của phim. Nhà phê bình Pauline Kael cho rằng bà là “vẻ đẹp chân thực” mang đến sự mới mẻ trong tác phẩm. Ở Oscar năm 1979, bà lần đầu nhận đề cử hạng mục Nữ phụ xuất sắc, còn tác phẩm thắng năm giải, trong đó có giải Phim hay nhất.

Chỉ một năm sau khi được đề cử, Streep nhận tượng vàng đầu tiên trong sự nghiệp với vai diễn Joanna trong Kramer vs. Kramer (1979). Theo nhà phê bình Roger Ebert, nghệ sĩ thuyết phục khán giả với hình ảnh người vợ, người mẹ đau khổ và suy nhược thần kinh ở đầu phim, sau đó vượt lên khó khăn, tìm lại chính mình trong phần sau.

Trước khi nhận vai, bà từng có ý định từ chối nếu đạo diễn để phim xoay quanh nam chính. Theo Guardian, Streep cho rằng kịch bản miêu tả nhân vật nữ “quá xấu xa” và nhấn mạnh vai diễn không đại diện cho phụ nữ có hôn nhân tan vỡ. Sau đó, các nhà sản xuất đồng ý sửa lại kịch bản, cho Streep viết lại một số lời thoại, trong đó có nhiều đoạn tôn vinh nghị lực của những bà mẹ.

Năm 1982, Streep gặt hái thành công lớn với tác phẩm Sophie’s Choice. Nghệ sĩ thủ vai một người Ba Lan sống sót sau sự kiện diệt chủng Holocaust, vướng vào mối tình tay ba với người ôm mộng trở thành nhà văn – Stingo (Peter MacNicol) – và chàng trai lập dị người Do Thái tên Nathan (Kevin Kline).

Vai diễn nặng tâm lý của Meryl Streep nhận nhiều lời khen. Cảnh phim gây ấn tượng nhất là lúc nhân vật Sophie phải chọn một trong hai người con của mình được sống. Theo Time, minh tinh quay cao trào của phim chỉ một lần và từ chối thực hiện lại vì cảm thấy quá đau đớn và mệt mỏi. Cây bút Emma Brockes của Guardian viết: “Màn hóa thân của Strepp khiến người xem căng thẳng, đồng thời cho thấy khả năng truyền tải cảm xúc”.

Nghệ sĩ nhận nhiều giải thưởng nhờ vai diễn, trong đó có Oscar Nữ chính xuất sắc năm 1983. Năm 2006, tạp chí Premiere bình chọn nhân vật Sophie là vai diễn vĩ đại thứ ba mọi thời.

Suốt sự nghiệp, Streep thường đề xuất được hóa thân những nhân vật mạnh mẽ, nhiều mâu thuẫn. Theo Medium, ở vai diễn nào, minh tinh cũng thể hiện năng lực diễn tả cảm xúc, như người phụ nữ thời Victoria trong The French Lieutenant’s Woman (1981), công nhân ở phim Silkwood (1983), nhà văn Đan Mạch Isak Dinesen trong Out of Africa (1985). Với A Cry in the Dark (1988), nghệ sĩ giành Nữ diễn viên xuất sắc Liên hoan phim Cannes 1988 và giải thưởng của Hội phê bình phim New York. Trong phim, bà đóng Lindy Chamberlain, người Australia bị buộc tội sát hại con mình.

Những năm 1980-1990, Streep cố gắng đổi mới hình ảnh bằng cách chuyển sang các nhân vật gây cười, nhưng không thành công. Các phim như Postcards from the Edge (1990), Death Becomes Her (1992), The River Wild (1994) bị giới phê bình chê. Sau đó, bà quay lại đóng các tác phẩm đòi hỏi kịch tính, nhiều kỹ thuật, có màn trình diễn đáng nhớ trong Những cây cầu ở quận Madison (1995), Marvin’s Room (1996), One True Thing (1998), The Hours (2002).

Streep nhận 21 đề cử Oscar và ba lần chiến thắng, 33 đề cử Quả Cầu Vàng và chín lần giành giải. Ở tuổi ngoài 70, nghệ sĩ kiên trì đóng phim, hàng năm góp mặt ở các dự án lớn, như Little Women (2019), Let Them All Talk (2020), Don’t Look Up (2021) và gần nhất là series Only Murders in the Building từ năm 2023 đến nay.

Ngoài diễn xuất, Streep được biết đến là người luôn đấu tranh cho tiếng nói của phụ nữ trong nền công nghiệp điện ảnh. Nghệ sĩ làm phát ngôn viên của Bảo tàng Lịch sử Phụ nữ Quốc gia (Mỹ). Năm 2015, bà cho biết đang tài trợ cho các nhà biên kịch nữ trên 40 tuổi. Năm 2018, bà là một trong những thành viên sáng lập tổ chức Time’s Up nhằm bảo vệ phụ nữ khỏi nạn quấy rối và phân biệt đối xử.

Trong một cuộc họp báo trước thềm Liên hoan phim Cannes 2024, giám đốc nghệ thuật Thierry Frémaux nhận xét: “Bà nhận thức nhiều vấn đề của phụ nữ ở Hollywood, luôn muốn thể hiện mọi khía cạnh qua tác phẩm. Trải qua gần 50 năm hoạt động và góp mặt ở vô số kiệt tác, Meryl Streep là một phần trong tình yêu của chúng tôi với điện ảnh”.

Quế Chi